De eerste honderd dagen van burgemeester Ahmed Marcouch

Op een hoek van de straat in de Arnhemse volkswijk de Geitenkamp staan Joop en Theo, twee oudere buurtbewoners, op de stoep als net een groepje op witte gemeentefietsen langsrijdt.

'Hé', zegt Joop, 'is dat niet onze nieuwe burgemeester?'

'Verdomd', zegt Theo. 'Aboutalabab, of hoe heet-ie ook alweer?'

De voorste man van het groepje fietsers stapt af en steekt zijn hand uit: 'Ahmed Marcouch, aangenaam. Hoe is het leven mannen?'

Burgemeester Marcouch is op deze vrijdagochtend in november op bezoek in de Geitenkamp. En overal waar hij komt, wordt hij herkend. De groenteboer nodigt de burgemeester uit om binnen te komen in haar winkeltje. Marcouch snuift. 'Heerlijk, die geur van verse groenten en fruit. Dat doet me denken aan toen ik net in Nederland kwam.'

De eigenaar van de supermarkt op het Marktplein is vereerd dat de burgemeester zijn winkel binnenloopt, de vrouw achter de toonbank bij de bakker komt naar buiten gehold om een selfie met hem te nemen. Marcouch is er zelf al een beetje aan gewend. 'Ik heb meegemaakt dat jongens op de fiets omdraaien om me een hand te geven.'

Precies honderd dagen geleden werd Marcouch geïnstalleerd als de nieuwe burgemeester van Arnhem; de periode waarin bestuurders geacht worden hun visitekaartje af te geven. Het was een benoeming die je verrassend mag noemen. Bestuurdersstad Arnhem, het 'Haagje van het Oosten', kent een lange traditie van burgemeesters van VVD- en CDA-huize. Mannen (en één vrouw) tegen wie je 'U' zei.

En ineens was daar Ahmed Marcouch, niet alleen de eerste sociaal-democraat op deze post, maar ook de eerste met Marokkaanse wortels. Geen telg uit een wit bestuurdersgeslacht, maar een jongen van de straat, die op zijn tiende van Marokko naar Nederland kwam als zoon van een gastarbeider.

Een man die zich opwerkte van wijkagent tot stadsdeelvoorzitter in Amsterdam Slotervaart, waar hij moslims tegen de schenen schopte door de Gay Parade binnen te halen, en met zijn strenge optreden tegen probleemjongeren de bijnaam de 'sheriff van Slotervaart' verwierf. Maar ook iemand die na de moord op Theo van Gogh in 2004 zijn best deed om bruggen te slaan. Een bestuurder met twee gezichten: ordehandhaver en verzoener.

Marcouch' komst naar Arnhem ging gepaard met tumult. Een dag na de bekendmaking van zijn benoeming demonstreerde Geert Wilders met een groepje getrouwen op de stoep van het gemeentehuis tegen de verwording van Arnhem tot 'Arnhemmistan'.

Ultrarechts: Pegida

Zijn installatie op 1 september werd verstoord door een paar aanhangers van het ultrarechtse Pegida op de publieke tribune die demonstratief op fluitjes bliezen. Als reactie kwam de rest van de zaal massaal overeind en hief een applaus aan. 'Dat was hartverwarmend', zegt Petra van Stijn, voorzitter van OKA, de Arnhemse ondernemersvereniging.

Wilders en Pegida waren vooralsnog slechts wolkjes aan een verder blauwe hemel. Marcouch wordt geroemd om zijn benaderbaarheid, zijn luisterend oor en zijn gebruik van sociale media (Marcouch is een fervent Facebooker en twitteraar) om de stad te promoten. 'Ontwapenend charmant', noemt Leendert Combée, fractievoorzitter van de VVD in de Arnhemse gemeenteraad, de stijl van Marcouch als voorzitter.

'Hij zit niet zo snel op de kast', merkt SP-voorman Jurgen Elfrink op. 'En hij heeft humor.' OKA-voorzitter Van Stijn vindt Marcouch' aanstelling 'verfrissend'. 'Al heeft hij weinig ervaring met het bedrijfsleven. Maar daar gaan wij hem bij helpen.'

Het rumoer rond zijn benoeming heeft hem niet van zijn stuk gebracht, zegt Marcouch in zijn deftige werkkamer in het Duivelshuis, het historische deel van het Arnhemse stadhuis. Hij is net terug van een reis naar zusterstad Wuhan, een miljoenenstad in China, waar hij het Arnhemse bedrijfsleven heeft gepromoot.

'Wat mij wel heeft geraakt, is dat je hiermee een signaal afgeeft aan mensen die hard werken, hun diploma's halen en dan toch worden afgewezen vanwege hun achtergrond. Hoeveel venijniger wil je het hebben?'

Arnhem begint al een beetje als thuis te voelen, zegt Marcouch. Zijn vrouw en jongste zoon wonen nog in Almere. Hun huis staat te koop, Marcouch is op zoek naar een woning in Arnhem. Ondertussen pendelt de burgemeester op en neer en blijft af en toe slapen in een hotel.

Marcouch' keuze voor Arnhem was niet het resultaat van een zorgvuldig staaltje carrièreplanning. Eigenlijk had hij ingetekend op een nieuwe periode als PvdA-kamerlid. Door de historische verkiezingsnederlaag van de PvdA viel hij buiten de fractie. En toen kwam Arnhem langs.

De wijken in: radicalisering

Vrijdagochtend, eind oktober. In het dorpshuis van Elden zit een delegatie bewoners met koffie en gebak klaar om Marcouch te ontvangen. De burgemeester arriveert stipt op tijd, gekleed in spijkerbroek en colbert met overhemd zonder stropdas.

Elden, een dorp dat in 1966 door Arnhem werd opgeslokt en nu is ingekapseld door nieuwbouw en kantoren, kampt met de gevolgen van vergrijzing. De winkels zijn al verdwenen, zegt een vrouw aan tafel. 'Nu is ook de pinautomaat weg.' Een oudere meneer voelt zich soms onveilig. 'Als er om acht uur 's avonds wordt aangebeld, doe ik de deur niet meer open.'

Of ze de wijkagent kennen, vraagt Marcouch. Nee, schudt de voltallige tafel. 'Ik zal hem snel eens langs sturen voor een kennismakingsgesprek', belooft Marcouch terwijl hij voor het weggaan nog snel zijn gebakje naar binnen schuift. De nieuwe burgemeester rookt en drinkt niet, maar is dol op zoetigheid.

De maanden na zijn benoeming trok Marcouch eropuit om de stad te verkennen. Soms alleen, soms met begeleiding ging hij op de fiets door de wijken. 'Om in de haarvaten van de stad te komen', zoals hij het zelf noemt.

Die kennismaking zet hij dezer dagen voort, nu officieel in functie. In Elderveld, een nieuwbouwwijk in Arnhem-Zuid, heeft de burgemeester 's middags een ontmoeting met wijkagenten en leden van het sociaal wijkteam. 'Heeft de politie het druk hier?', vraagt Marcouch.

Valt wel mee, zegt een oudere wijkagent. Er zijn wat inbraken geweest, maar verder is het redelijk rustig. Elderveld is een doorsnee witte wijk, zegt een lid van het wijkteam. 'De mensen hier leven nogal op zichzelf.'

'Zijn de problemen er niet, of hebben jullie ze niet in het vizier?', dringt de burgemeester aan. 'Wat kan ik voor jullie doen? Wat is jullie opdracht aan mij? Voel je uitgenodigd als je ergens tegenaan loopt.'

Anderhalve week later, op een avond in het centrum, hoort Marcouch de zorgen van binnenstadbewoners aan. De mensen klagen over hondenpoep op straat, pizzabrommertjes en verwaarloosde bloembakken.

Het moeten luxeproblemen lijken voor een man die volop in de vuurlinie heeft gestaan. Marcouch was van 2006 tot 2009 stadsdeelvoorzitter van Slotervaart, toentertijd een broeinest van radicalisering dat mannen als Mohammed B. (de moordenaar van Theo van Gogh) voortbracht. Jonge Marokkanen maakten amok, criminelen intimideerden de politie tot in het politiebureau.

Bestuurlijke vuurdoop

Zijn eerste bestuurlijke vuurdoop heeft Marcouch al gehad. Een maand na zijn aantreden werd het rapport-Frissen gepubliceerd over de negatieve bestuurscultuur in Arnhem. Volgens de onderzoekers wordt die gekenmerkt door grof taalgebruik, intimidatie en beledigingen. Twee keer vergadert de gemeenteraad over het rapport. Marcouch leidt het debat ogenschijnlijk ontspannen. Hij houdt de teugels strak, maar niet te strak, grijpt in als het debat persoonlijk dreigt te worden. 'Dit debat gaat over het rapport, niet de mensen.' Af en toe vergist hij zich nog in de naam van een raadslid, maar lost dat op met een glimlach.

Prettig was natuurlijk dat niets in het rapport aan nieuwkomer Marcouch kleefde, zegt PvdA-fractievoorzitter Louwers achteraf. 'Hij heeft nu de kans om met een verbeterprogramma te beginnen. Daar moeten wij hem de ruimte voor geven.' Via persoonlijke gesprekken met raadsleden wil Marcouch de omgangsvormen verbeteren.

Politiek draait om macht en conflict, aldus Marcouch; in Den Haag heeft hij het niet anders meegemaakt. Maar voor de reputatie van Arnhem is zo'n rapport natuurlijk slecht. 'Als je politiek bedrijft, moet het over de stad gaan. Het is nooit goed als je als politicus vooral met jezelf bezig bent.' Wees hard op de inhoud, maar zacht in de relatie, is wat Marcouch de gemeenteraad als advies meegeeft.

Arnhem is geen Amsterdam, beaamt Marcouch. Maar de Gelderse hoofdstad heeft zijn eigen problemen. Arnhem (155 duizend inwoners) staat in de top-5 van onveiligste steden van de Misdaadmeter van het Algemeen Dagblad. De stad heeft een hoog percentage niet-westerse allochtonen (20 procent), een paar hardnekkige achterstandswijken en meer werklozen (7 procent) dan het landelijk gemiddelde (minder dan 5 procent).

Een stel Nederlandse jihadisten dat naar Syrië vertrok, had Arnhem als thuisbasis en er is een uitgaanscultuur die elke week om politie-inzet vraagt. 'Veel te veel wat mij betreft.'

Opzienbarende beleidsvoornemens heeft Marcouch nog niet afgekondigd. Daarvoor is de tijd nog te kort. Voorlopig ligt de nadruk op kijken en luisteren. Waar mogelijk fungeert Marcouch als boegbeeld met een boodschap van optimisme.

'Ik was vanmorgen uitgenodigd op een basisschool met veel kinderen van niet-westerse komaf. De leraar had mij gevraagd omdat hij pessimisme proefde onder zijn leerlingen. Als ik zeg dat ik bij het vmbo ben begonnen en uiteindelijk burgemeester ben geworden, dan inspireert dat hopelijk.'

Marcouch' stokpaardje is de 'Hollandse Droom': hoe je door hard werken hogerop komt. 'In mijn politieopleiding hadden we een hindernisbaan. Als je die niet binnen de tijd haalde, zei mijn docent: 'Je komt tekort omdat je over de hindernissen klautert in plaats van eroverheen springt. Die tip kan ik je geven. Maar je moet het zelf doen.'

'Dat zeg ik ook tegen die jongens op school: we leven in een land waar kansen zijn en mogelijkheden. Maar daar moet je hard voor werken. Jij moet de architect zijn van je leven, jij moet zelf in beweging komen.' Zijn eigen voorbeeld was Lech Walesa, de havenarbeider die president werd van Polen.

De verbinder: Cohen als voorbeeld

Een vergelijking die Marcouch achtervolgt, is die met 'die andere Ahmed': Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam. Het stoort hem niet. 'We hebben dezelfde achtergrond, we zijn in dezelfde streek geboren, zijn van dezelfde partij.' Aboutaleb was een van de eersten die hem feliciteerden met zijn benoeming. 'Als er iets is, bellen we elkaar.'

Aboutaleb is de man van de harde lijn. Daar is Marcouch niet vies van. Maar hij laat zich net zo lief inspireren door Job Cohen, de ex-burgemeester van Amsterdam. Die niet alleen lief was, benadrukt Marcouch. 'Job kon streng zijn. Maar hij zocht ook verbinding.'

Dat wil Marcouch ook doen. Vooroordelen bestrijden, mensen bij elkaar brengen. 'Ik wil graag al het goede dat ons land te bieden heeft prominent stellen, in plaats van het zwartgallige te benadrukken.'

In de Geitenkamp hebben ze intussen hun eigen zorgen. De groenteboer klaagt dat ze het met haar winkeltje niet kan bolwerken tegen de supermarkt. De supermarkteigenaar is nog maar net bekomen van een ramkraak waarbij een auto de pui ramde om bij de geldautomaat te komen.

Joop en Theo mopperen dat er steeds meer nieuwkomers in de wijk komen. 'Wij zijn nog van de oudere generatie. Het contact in de buurt is niet meer zoals het vroeger was.' Marcouch knikt vriendelijk. 'En u zegt dan niet tegen nieuwe bewoners: welkom in de buurt?' Ze kijken bedremmeld terug. Als Marcouch weer op zijn fiets stapt, kijkt Joop hem na. 'Ik heb er wel een goed gevoel over. Met die man kun je praten.'

_{Verbetering: Op een van de foto's bij dit artikel stond niet dorpshuis Elden afgebeeld, zoals het fotobijschrift meldde, maar buurtcentrum De Beijer in de Arnhemse wijk Geitenkamp.}

Lees hier het interview met Ahmed Marcouch

'Ik denk dat de meeste Nederlandse Marokkanen trots zijn op wat ik doe'

Welke rol speelt afkomst in Nederland? Dat onderzoekt de Volkskrant in een reeks interviews. Burgemeester Ahmed Marcouch (51): 'Ik ben geen kloon van Aboutaleb.' (+)